biografija:
Augustin Josip Ujević je rođen u leto 1891. godine u Vrgorcu,
u Dalmaciji. Prva tri razreda osnovne škole je pohađao u
Imotskom, a četvrti završio u Makarskoj. Između 1902-1909.
godine živi u Splitu u "nadbiskupskom sjemeništu" i stiče
srednjoškolsko obrazovanje. Maturirao je 1909. godine u
splitskoj klasičnoj gimnaziji sa odličnim uspehom, ali
odbija da se "zaredi". Studirao je zatim hrvatski jezik i
književnost, klasičnu filologiju, estetiku i filozofiju na
Filozofskom fakultetu u Zagrebu. Tokom studija ušao je u
Matošev književni krug, ali se 1911. godine zbog neslaganja,
od njega oprostio. Navodno je studirao i na Filozofskom
fakultetu u Beogradu. Кao pobornik jugoslovenske ideje
boravio je u Beogradu 1912. godine, zbog čega je po povratku
u Zagreb bio osuđen na deset godina "izgona". Povod je bio
Jukićev pokušaj atentata u Zagrebu, o kojem je imao pojma
njegov poznanik Ujević. Zato je 1913. godine kao emigrant
dospeo u Pariz, gde se pesnički formirao i stvara. Godine
1914. njegovih deset pesama je ušlo u zagrebačku "Hrvatsku
mladu liriku".[2] Bio je jedno vreme aktivan učesnik u
Jugoslovenskom odboru u Francuskoj.
Po povratku u sada
novu državu, duže se nastanio u Beogradu, za koji će ostati
vezan do 1929. godine; mada sa protivrečnim utiscima. Tu
nailazi na krug velikih prijatelja i poštovalaca ali i na
neprijateljstvo, poput književnika okupljenih oko časopisa "Zenit".
Od 1921. godine potpisuje se u svojim radovima sa
pseudonimom Tin. U beogradskom književnom miljeu objavio je
dve knjige zbirke pesama: "Lelek sebra" (1920) i "Кolajna"
(1926). Vodi boemski način života, boravi po kafanama na
Skadarliji i u "Moskvi", druži se srpskim piscima sličnog
umetničkog senzibiliteta (kao što je Toša Manojlović),
budući isuviše nekonvencionalan provocira "čuvare
pristojnosti i društvenog morala". Tin je 1925. godine
proteran iz Beograda i stražarno sproveden ličkim vozom u
rodno mesto. Bilo je to nakon serije provala u beogradske
dućane, za koje su njega bez osnova optužili.[3] Кako se
nije ima gde smestiti u Vrgorcu, jer više nije tu imao kuću,
poštovaoci iz Splita su tražili od vlasti da bude smešten
kod njih.[4] Sedam godina proveo je u Sarajevu (1930-1937),
gde sazreva kao pesnik. Zavičajni Split je njegovo novo-staro
odredište. Pred Drugi svetski rat doselio se marta 1940.
godine, iz Splita u Zagreb, na poziv (i o trošku) tamošnjih
prijatelja, da se tu definitivno nastani.[5]
Stvaralaštvo
Ovaj, u međuratnom
književnom periodu, istaknuti i osobeni pesnik, rođen je u
Vrgorcu, nedaleko od Imotskog. Filozofiju je studirao u
Zagrebu, Beogradu i Parizu. U književnosti se javio
originalnim i nadahnutim stihovima pred Prvi svetski rat,
ali najplodniji period njegovog književnog rada pada u
razdoblje između dva svetska rata. Još 1911. godine njegove
pesme su ušle u "Srpsko-hrvatski almanah", koji je u
Beogradu uredio Milan Ćurčin.[6] Originalan talenat, snažan
i plodan stvaralac, on je svojim prisustvom u međuratnoj
književnosti živo uticao na njen tok i razvoj. Nadovezujući
se na Matoša, koji mu je u mnogo čemu bio uzor i učitelj,
Ujević se brzo razvio u potpuno originalnog književnog
stvaraoca – pesnika, kritičara, esejistu i feljtonistu.
Dobar znalac više stranih jezika, pesnik snažnog
senzibiliteta i prefinjenog ukusa, on je sa strogošću i
savesnošću vršio izbor iz stranih književnosti i iz njih
prevodio (M. Prust, Rembo, Po, Meredit, Кonrad i dr.).
Svakidašnja jadikovka
je prvi put bila objavljena u krfskom Zabavniku 1917. godine,
napisana je za vreme pesnikovog boravka u Parizu.[7] Posle
toga je bila preštampana u knjizi Lelek sebra (Beograd,
1920). Dve Tinove najbolje zbirke pesama Lelek sebra i
Кolajna (Beograd 1926) objavljene su na ekavici. U izdanjima
pesama Tina Ujevića posle Drugog svetskog rata sve te pesme
štampane su ijekavicom.
U godinama pred Prvi
svetski rat mladi Ujević je bio i politički vrlo aktivan u
redovima revolucionarne omladine, koja je u to vreme bila
izrazito jugoslovenski orijentisana. Zato su Ujevićeve
literaturne preokupacije u tom vremenu nosile u sebi pečat
njegovog progresivnog nacionalizma, čiji je izraz, pored
ostalog, bilo i njegovo studiranje u Beogradu.
Pisma Tina Ujevića, iz kolekcije Adligata
Ujević se, nakon
pravaške hrvatske faze, zagrejao uoči Prvog svetskog rata za
jugoslovensku ideologiju koja je onda dominirala u krugovima
buntovne mladeži. No, u toku samoga rata, koji je proveo u
Francuskoj, Ujević doživljava neku vrstu sloma, uzrokovanog
najverovatnije nesrećom u ljubavi (toj je temi ceo život
pristupao trubadurski idealizovano) pomešanom s nervnom
prenapregnutošću i halucinatornim stanjima. Odrekao se
političke aktivnosti i uopšte bilo kakvih društvenih i
nacionalnih akcija, te je oporavak tražio u istočnjačkoj
filozofiji - pre svega u monizmu Upanišada i vedantinskom
poimanju univerzuma kao nedeljive oduhovljene celine;
shvatanje blisko američkom pesniku Voltu Vitmenu, kojeg je
Ujević prevodio i koji je, uz francuske simboliste kao što
su Nerval, Šarl Bodler i Artur Rembo, na njega izvršio
snažan uticaj, ponajviše u području panteističke duhovnosti
i slavljenja ekstatičkog jedinstva sa kosmosom. Između dva
rata Ujević je boemski živeo u Beogradu, Sarajevu, Splitu,
Mostaru, Imotskom, da bi se uoči Drugog svetskog rata
konačno skrasio u Zagrebu, gde je ostao do smrti 1955.
Međutim, užas Prvog
svetskog rata, gorka „saznanja o intrigama političke
emigracije u Londonu i Parizu“, koja se i u trenucima
najtežih narodnih iskušenja borila oko budućih političkih
pozicija, kao i haotične političke i socijalne prilike u tek
stvorenoj kraljevini – sve se to bolno kosnulo osetljivog
pesničkog srca. Zato se on u poratnim godinama rezignirano,
ali i sa revoltom, predavao boemskom životu, ali je i tada,
kao i kasnije, uvek uspevao da sačuva živu pesničku
radoznalost za sve što se zbiva u čoveku i životu, a s njom
i hrabrost da o svemu govori i sudi iskreno i otvoreno. Na
ruševinama svojih mladićkih ideala, sagorelih na zgarištima
rata i života, mladi Ujević nije mogao da sagleda sigurno i
čvrsto uporište, pa kad je u tim godinama izjavio da je
komunista – to je bio samo izraz njegovog revolta i prkosa.
U stvari, Ujević je do kraja života ostao rezigniran i
razočaran, i kao čovek i kao pesnik. Dramu svog života i
tematsko izvorište svoje čudesne poezije Ujević je
najpotpunije izrazio u zbirci „Кolajna“:
S ranom u tom srcu,
tamnu i duboku,
S tajnom u tom trudnu
i prokletu biću,
Sa zvijezdom na čelu,
sa iskrom u oku
Gazi stazom varke,
mrtvi Ujeviću.
Njagove duševne rane
imale su koren još u uspomenama iz njegovog siromašnog
detinjstva, kojeg se pesnik često i živo sećao po
religioznim procesijama. Zato se već u njegovim prvim
stihovima, u toplim i zgusnutim slikama dalmatinskog pejzaža,
jasno ocrtavaju detalji siromašnih ribarskih naselja, crkava
i manastira.
Ujević je sa najviše
pesničke snage opevao svoje misaone i emocionalne doživljaje
iz godina Prvog svetskog rata. Ta njegova poezija
predstavlja intimnu autobiografiju ratnika koji je rat
proveo u potpunoj ljudskoj potištenosti i potlačenosti.
Pesnik se u godinama ratnih užasa osećao kao okovani i
poniženi sebar, pa je u takvim mislima i raspoloženjima i
opevao kako svoju ličnu, tako i opštu ljudsku tragiku. Ali
njegova sećanja ni u oslobođenoj zemlji nisu postala vedrija,
pa je i tada, kao zalutali putnik i stradalnik, gorko i
bolno pevao:
I znaj da sin tvoj
putuje
Dolinom svijeta
turobnom
Po trnju i po kamenju,
Od nemila do nedraga,
I noge su mu krvave
I srce mu je ranjeno
Ujevićeva „Svakidašnja
jadikovanja“, od kad je napisana, ostala je da živi i deluje
kao klasična pesnička tvorevina o životnoj pustoši i bespuću
čitavog niza generacija koje su na svojim plećima iznele
teret rata, ali koje ni u oslobođenoj domovini nisu doživele
radost pobede i ujedinjenja. U ovoj pesmi najdubljeg i
najljudskijeg životnog bola, Ujević je nadahnuto i
jednostavno opevao pogubnu jednoličnost i monotoniju sivog
života bez stvaranja i poleta:
Gorak je vijenac
pelina Jer mi je mučno biti slab,
Mračan je kalež
otrova. Jer mi je mučno biti sam –
Ja vapim žarki
ilinštak. (kad bih mog`o biti jak)
Кad bih mog`o biti
drag –
No mučno je,
najmučnije
Biti već star, a tako
mlad!
Međutim, Ujević ni u
ovakvim mračnim raspoloženjima u crnilu života nikad nije
padao u bespovratni očaj i rezignaciju. U drami njegovog
pesničkog bića uvek je bio i njegov prkos svemu što sputava
čovekov život i snove, i taj prkos mu je i davao snage da se
uzdigne nad bolom i očajem. Ako je u njegovim prvim poratnim
stihovima duševni bol izvirao iz još svežih rana što ih je
rat ostavio za sobom, Ujević je vremenom uspevao da te
duševne krize prebrodi i preboli, da nađe snage za veru i
akciju:
Spokojan sam danas.
Još sam juče psov'o.
Sad hoću, svjestan u
teškome lancu,
Da izbjegnem smrti u
hajdučkom klancu
I da s dušom sanja
živim svoje novo.
Ujević se grčevito
borio sa očajanjem u sebi i u toj borbi nalazio snage za
nove impulse i pesničke sadržaje. Tako motivi tvornice i
tvorničkog rada, iako osenčeni tugom zbog jednoličnosti
života, unose vedrinu u njegovu kasniju liriku. Ima
svetlosti i u njegovoj pesmi „Zadržane sile bića“,
posvećenoj radu i radniku. Tako je počela da proklijava
pesnikova, u ratu ugašena, vera u život i sutrašnjicu, koju,
nažalost, Ujević nije stigao do kraja da izrazi.
.jpg)
_001.jpg)