Donošenje Dušanovog
Zakonika uslovili su različiti, ekonomski i društveni momenti.
Sredinom XIV veka privremena moć feudalne Srbije dospela je do
kulminacione tačke. Osvajanja stranih teritorija imala su za
posledicu porast etničke i političke raznolikosti društva feudalne
Srbije. Zbog njih se i pravni poredak feudalne Srbije suočio sa
novim stranim pravnim primesama. Vladajuća srpska vlastela našla su
se otuda u složenoj i delikatnoj političkoj situaciji. Sem toga,
odnose izmeńu vlastele i eksploatisanog sebarskog stanovništva
trebalo je regulisati po jedinstvenim pravnim kriterijumima i
jedinstvenim pravnim sredstvom. Na osnovama dotadašnjeg razvoja,
sredinom XIV veka, stekle su se povoljne okolnosti da i vladalac
feudalne Srbije cementira i pravno izrazi svoju supremaciju. U
suštini ti momenti izazivali su potrebu da se stvori političko
spajanje raznorodnih delova državne teritorije i unificiranje
pravnog poretka.
Tim ciljevima imao je
da posluži Dušanov Zakonik. Donošenju Zakonika prethodili su
značajni unutrašnjo-politički akti. Godine 1346. srpska
arhiepiskopija proglašena je za patrijaršiju, a kralj krunisan za
cara. Izrada Dušanovog Zakonika predstavljala je dopunsku, tj.
propratnu pravno-političku aktivnost na liniji tih dogańaja.
Osnovano se misli da je inicijativa za nju data 1347. g. — Materijal
za to pruža Dušanovo pismo sačuvano uz Rakovački prepis Dušanovog
Zakonika. U izvore Dušanovog Zakonika ubrajaju se: izvesni
vizantijski propisi (osobito Vasilike), vladalačke povelje, ugovori
sa Dubrovnikom i pravni običaji. Dušanov Zakonik ulazi u regulisanje
kako meńusobnih odnosa crkvenih ustanova tako i crkve i države, a
brine i o organizacionom jačanju crkve. Dušanov Zakonik propisuje i
sudski postupak i reguliše ga u pogledu njegovog toka, upotrebe
izvesnih dokaznih sredstava. Kako u izvesnim materijalno-pravnim
tako i u procesnim odredbama i Dušanov Zakonik ozakonjuje nejednako
postupanje s licima s obzirom na njihovu stalešku pripadnost.
.jpg)
