O DEPRESIJI, SAMOUBISTVIMA...
Bensedin i xanax k'o burek i
jogurt
Učesnici diskusije misle da se
ljekovi piju u velikim količinama jer “smo mentalitetski
skloni da idemo linijom manjeg otpora”
Crna Gora je prema potrošnji
sedativa makar šest puta iznad prosjeka Evropske unije;
stepen samoubistava Crnu Goru svrstava u top 10 zemalja na
svijetu, odnosno na drugo mjesto u Evropi, što bi trebalo da
bude dovoljno da alarmira državne institucije, smatra Radoje
Cerović, psiholog, magistar kliničke hipnoze i ekspert za
komunikacije.
Cerović je protekle sedmice sa
naloga @cgtvituje vodio diskusiju tokom koje je raspravljano
da li je Crna Gora depresivna i zašto, šta može da se uradi
u vezi sa velikom potrošnjom sedativa, šta su razlozi
depresije u zemlji...
Učesnici u diskusiji su na
pitanje Cerovića o psihološkoj i emocionalnoj situaciji u
Crnoj Gori kazali da je situacija uglavnom loša i da “više
vode pijemo zbog ljekova nego što nam se pije”, te da se
bensedin i xanax piju kao burek i jogurt jer je ljude
sramota da idu kod psihoterapeuta, pa uzimaju tablete na
svoju ruku. Dodatno, smatraju učesnici diskusije, ljekovi se
piju u tim količinama jer “smo mentalitetski skloni da idemo
linijom manjeg otpora, u svemu”.
Cerović je kazao da ne postoji
istraživanje putem kojeg bi se decidno moglo tvrditi bilo
šta, ali postoji niz izuzetno zabrinjavajućih indicija. On
je pozvao Ministarstvo zdravlja da hitno oformi radnu grupu
koja bi istražila fenomen depresije i poremećaja
raspoloženja građana Crne Gore.
Druga ozbiljna indicija je
stepen samoubistava - u prošloj godini u Crnoj Gori se
desilo oko 22 samoubistva na 100.000 stanovnika, što bi Crnu
Goru svrstalo negdje oko šestog ili sedmog mjesta na svijetu
i nesumnjivo drugog u Evropi, kaže Cerović.
“Ako su ovo tačni podaci onda smo
iznad Japana (u kojem je samoubistvo tradicionalno čin časti
i ne mora biti povezana sa depresijom koja je relativno malo
zastupljena u toj zemlji), ali i iznad zemalja koje su u
ratu već godinama ili se bore sa ekstremnim ekonomskim
situacijama. Možemo samo da se 'nadamo da u nekoj od zemalja
trećeg svijeta za koje nijesu dostupne relevantne
statistike, leži neka nacija koja nas u ovoj tužnoj
ljestvici može nadmašiti i spustiti nešto niže na rang
listi”, dodaje on.
Prema riječima Cerovića,
ekonomsku situaciju ne bi trebalo povezivati sa depresijom.
Autori navode npr. Iran kao jedan
od primjera zemlje u kojoj postoji negativan odnos prema
sreći, pozitivnim emocijama i hedonističkim iskustvima. Pri
tom argumentuju kako u toj zemlji ljudi često vjeruju da se
ne valja smijati, jer ćete to platiti (plakanjem) naknadno,
da ne treba biti ponosan na sopstvena dostignuća i njima se
dičiti u društvu, jer će vas snaći kazna 'urokljivih
očiju'..
Govoreći o mentalitetu kao uzroku
depresije crnogorskih građana, Cerović je rekao da je on kao
objašnjenje jedna nejasna kategorija, te da je možda 'bolje
govoriti o kulturi nacije (kao skupu implicitinih i
eksplicitnih sistema vrijednosti i ubjeđenja koja su
većinski raširena u nekoj naciji)'. “Neka istraživanja
(kojima Crna Gora nije pokrivena, npr. Joshanloo i Weijers)
se bave npr. pojmom 'odnosa prema pozitivnim emocijama'.
Autori navode npr. Iran kao jedan od primjera zemlje u kojoj
postoji negativan odnos prema sreći, pozitivnim emocijama i
hedonističkim iskustvima. Pri tom argumentuju kako u toj
zemlji ljudi često vjeruju da se ne valja smijati, jer ćete
to platiti (plakanjem) naknadno, da ne treba biti ponosan na
sopstvena dostignuća i njima se dičiti u društvu, jer će vas
snaći kazna 'urokljivih očiju'... Moguće da smo porijeklom
Persijanci (Iranci), ne znam šta vi mislite? Nesumnjivo je
da ubjeđenja zahvaljujući kojima ljudi bježe od 'pozitivnih
iskustava/emocija', smatrajući ih nelegitimnim i opasnim, ne
može samo po sebi da dovede do kolektivne depresije, ali
može da uspostavi opšti disbalans u korist negativnih
osjećanja koji i te kako pogoduje razvoju depresivnih i
anksioznih stanja”, objašnjava on.
Cerović kao interesantna navodi i
istraživanja po kojima zemlje u kojima su zastupljene neke
genetske predispozicije za depresiju (poput 's' verzije gena
5-HTTLPR) u suštini imaju relativno nizak nivo tog
poremećaja, što uglavnom pripisuju 'kolektivnoj' svijesti i
neindividualističkom načinu razmišljanja. “Smatra se da je
individualizam, usamljenost i osjećaj izolovanosti jedan od
važnih faktora koji pogoduje razvoju poremećaja
raspoloženja. S druge strane u Crnoj Gori imamo istraživanje
UNDP-a koje pokazuje da prosječan Crnogorac, isključujući
najužu porodicu, ima povjerenja u još oko dvije osobe! To je
puno ispod prosjeka i regiona i EU”.
Cerović dodaje da mnogi drugi
faktori koji su takođe zastupljeni u socijalnoj kulturi Crne
Gore pogoduju onome što teoretičari poput Selgmana nazivaju
'naučenom bespomoćnošću'.
Mala društva nude veoma mali broj
socijalnih hijerarhija u kojima se pojedinac može
'oprobati', a u Crnoj Gori se sve uglavnom svodi na pitanja
fizičke snage i agresivnosti s jedne ili bogatstva/moći s
druge strane
“Na primjer, imamo niz ubjeđenja
koja se odnose na nemogućnost uticanja na sopstvenu sudbinu
(ništa ne zavisi od mene, krivi su roditelji, poslodavci,
političari...). Da ne govorimo o velikoj opterećenosti
socijalnim hijerarhijama i socijalnim statusom. Mala društva
nude veoma mali broj socijalnih hijerarhija u kojima se
pojedinac može 'oprobati', a u Crnoj Gori se sve uglavnom
svodi na pitanja fizičke snage i agresivnosti s jedne ili
bogatstva/moći s druge strane. Socijalne hijerarhije kod
žena su opterećene nizom tradicionalističkih načina
razmišljanja o ulozi žena u društvu, o njihovom pravu na
izražavanje sopstvenog mišljenja, kao i o pravu na
izražavanje seksualnosti, što sve dodatno komplikuje sliku.
Dodajmo na to da nam je stepen altruizma i solidarnosti u 10
najgorih na svijetu (World Giving Index) i dobićemo
kompletnu sliku. Sliku o usmjerenosti na sebe (na sopstveni
bol i patnju), osjećaj beznadežnosti i isključenosti iz
društva”, kazao je Cerović.
On će 15. maja u prostorijama
Centra za demokratsku tranziciju održati predavanje na neku
od tema koje su predložili učesnici diskusije.
“Crna Gora na Tviteru – uključi
se u promjene” je projekat CDT i Kancelarije programa
Ujedinjenjih nacija za razvoj (UNDP) u Crnoj Gori, koji ima
za cilj osnaživanje društvenog aktivizma putem te mreže.
Kroz projekat Crna Gora na Tviteru – uključi se u promjene i
putem zvaničnog naloga @cgtvituje tokom šest mjeseci,
tviteraši i šira javnost će imati priliku da upoznaju Crnu
Goru na način kako je vide afirmisani stručnjaci iz
različitih oblasti. Svakih sedam dana sa zvaničnog naloga
@cgtvituje tvituje drugi učesnik u projektu, koji će
javnosti saopštavati svoje stavove iz oblasti koju poznaje.
Do 9. maja će tvitovati novinar
Darko Ivanović. Njegove objave mogu se pratiti na hashtagu
#medijicg.
Ne prilaze ženama jer se boje odbijanja
Muškarci u Crnoj Gori imaju
najmanji nivo inicijative u regionu, kaže Cerović.
“Nekomunikativnost između polova
je nešto što bi bilo takođe vrijedno istraživanja. Sa neke
lične tačke gledišta, a vjerujem da većina onih koji su
proveli određeno vrijeme u inostranstvu dijeli takvo
mišljenje, rekao bih da je inicijativa od strane muškaraca
veoma mala, da je sve skopčano sa strahom/aksioznošću od
neuspjeha i odbijanja... Ženama je s druge strane kulturno
zabranjena inicijativa, to je skopčano sa tradicionalnim
vrijednostima. Ljepota poroka, Živka Nikolića je i dalje
aktuelna metafora našeg društva”, rekao je on.
Promjene u tom domenu, prema
njegovim riječima, “zahtijevaju duboke zahvate u strukturi
kulturnih normi”.
Frustrirani hejteri i trač majstori
Sudeći prema komentarima na
portalima, društvenim mrežama, nemali je broj onih koji su
skloniji kritici svega što drugi čine, nego da sami pokrenu
neku akciju i pokušaju da donesu neku promjenu. Odakle
toliko “hejta” (to hate, engl. “mrzjeti”)?
“Depresija se definiše i kao
"naučena bespomoćnost” što se direktno pretače u
frustraciju, osjećaj zapostavljenosti, povrijeđenosti. Kod
muškaraca (pogotovu u našoj kulturi) to se pretvara u
ljutnju i agresivnost, bijes. Hejt nije ništa drugo nego
posljedica te bespomoćnosti, osjećaja da je nemoguće
promijeniti i uticati na stvari. Hejt paradoksalno ništa ne
doprinosi promjenama u društvu, ogorčenost nije releventan
zamajac društvenih promjena. Pravo na hejt koje se kod nas
doživljava kao neka vrsta osnovnog ljudskog prava, u suštini
stvara samo još hejta.
Slično je i sa ogovaranjem i
agresivnim tračarenjem. Svi su pod nekom vrstom zlonamjerne
prismotre i kritike, što samo doprinosi bjesomučnoj potrebi
za prilagođavanjem (konformacijom) postojećem i većinskom
mišljenju u šablonu. Sigurno ne razvija ni nezavisnost, ni
kreativnost ni socijalnu angažovanost osim na većinski
prihaćenim i izanđalim, šablonskim inicijativama”.
“Konzervativna društva,
uključujući naše, nijesu baš poznata po želji za promjenama,
pogotovu tako dubokih sistema ubjeđenja”.
Ne plaše se toliko homoseksualaca koliko od promjena
Crnogorci su previše opterećeni
pitanjem LGBT osoba, smatraju učesnici diskusije. Cerović
kaže da je razlog tome “strah od bilo kakve promjene”.
“To nije toliko fobija od
homoseksualaca koliko je fobija od opštih društvenih
promjena, od napuštanja tradicionalnih vrijednosti koje se
smatraju kao bogom dane, fobija od seksualnosti uopšte i
nemogućnost otvorene komunikacije na tu temu. 'Neka oni rade
šta hoće, samo neka sjede kući' kao dominantno mišljenje
anti gay pride većine u stvari odražava strah od
neophodnosti sagledavanja i komunikacije o seksualnosti
uopšte, strah da se ne naruši patrijarhalni kult
muškarca-ratnika i strah od sagledavanja nekih sopstvenih
poriva i želja, koje su socijalno neprihvatljive... Davno je
Adorno u SAD govorio o prototipu klerodesničarskih osoba
kroz pojam 'autoritarne ličnosti'. Ko želi da pogleda koje
su karakteristike tih osoba, prepoznaće dobar dio rodbine,
drugova i komšiluka...”.
Govoreći o seksualnosti uopšte i
seks terapijama, Cerović je kazao da je u Crnoj Gori inače
tabu na tu temu i dalje veoma izražen i pomaci djeluju vrlo
površinski.
“Ne smijemo zaboraviti da je
većina neorganskih i nemedicinskih seksualnih poteškoća u
stvari vezana sa anksioznošću, dakle opet sa poremećajima
raspoloženja. Opet nemamo dobrih podataka, zasnivamo se na
iskustvima onih do kojih dolaze slučajevi sa seksualnim
poteškoćama, poput urologa i ginekologa”, rekao je on,
dodajući da u Crnoj Gori ne postoji ponuda seksualnih
terapija, koje predstavljaju jedno relativno samostalno
polje u psihoterapiji.