Page 339 - Ivo Andrić - Znakovi pored puta

Drugog svetskog rata, zbog neslaganja sa vlastima u Beogradu podneo je ostavku na
mesto ambasadora i vratio se u Beograd. Za vreme Drugog svetskog rata živeo je
povučeno u svom stanu u Beogradu (na Zelenom vencu), ne dozvoljavajući bilo kakvo
štampanje i objavljivanje svojih dela. U isto vreme napisao je svoja najbolja dela koja će
kasnije doživeti svetsku slavu. Godine 1954. postao je član Komunističke partije
Jugoslavije i prvi predsednik Saveza književnika Jugoslavije. Prvi je potpisao Novosadski
dogovor o srpskohrvatskom književnom jeziku. Te godine štampao je u Matici srpskoj
roman „Prokleta avlija“. Oženio se 1958. godine Milicom Babić-Jovanović (1909-1968).

Dobrica Ćosić u svojoj knjizi Piščevi zapisi 1969—1980. prepričava, na sto osamdeset
šestoj stranici, svoj „poslednji značajniji razgovor“ sa Andrićem i citira ga: „U Bosni vam je
sada, Dobrice, ono što je pokojni Kalaj snevao, a nije kao diplomata smeo da izgovori. U
Bosni pobeđuje bošnjaštvo. Staro, a mlado. I neka da Bog da moja noga više nikad ne
kroči preko Drine...“

Ivo Andrić je umro 13. marta 1975. godine u Beogradu.

Književni rad

Andrić je u književnost ušao pesmama u prozi „U sumrak“ i „Blaga i dobra mesečina“
objavljenim u Bosanskoj vili 1911. godine. Pred Prvi svetski rat, u junu 1914. godine, u
zborniku Hrvatska mlada lirika objavljeno je šest Andrićevih pesama u prozi („Lanjska
pjesma“, „Strofe u noći“, „Tama“, „Potonulo“, „Jadni nemir“ i „Noć crvenih zvijezda“). Prvu
knjigu stihova u prozi - „Ex Ponto“ - Andrić je objavio 1918. godine u Zagrebu, a zbirku
„Nemiri“ štampao je u Beogradu 1920. godine. Sve Andrićeve lirske pesme koje za
njegovog života nisu bile sabrane u knjigu objavljene su posthumno, 1976. godine u
Beogradu, pod nazivom „Šta sanjam i šta mi se događa“.

Andrićevo delo možemo podeliti u nekoliko tematsko-žanrovskih celina.

U prvoj fazi, koju obeležavaju lirika i pesme u prozi (Ex Ponto, Nemiri), Andrićev iskaz o
svetu obojen je ličnim egzistencijalno-spiritualnim traganjem koje je delomično bilo
podstaknuto i lektirom koju je u to vreme čitao (Kirkegor na primer). Mišljenja kritike o
umetničkim dosezima tih ranih radova podeljena su: dok srpski kritičar Nikola Mirković u
njima gleda vrhunac Andrićevog stvaralaštva, hrvatski književni istoričar Tomislav Ladan,
Andrićev zemljak iz srednje Bosne, smatra da se radi o nevažnim plačljivim
adolescentskim nemirima koji odražavaju piščevu nezrelost i nemaju dublje ni
univerzalnije vrednosti.

Druga faza, koja traje do Drugog svetskoga rata, obeležena je Andrićevim okretanjem
pripovedačkoj prozi i, na jezičkom planu, definitivnim prelaskom na srpsku ekavicu (što je
u dosta radova stvorilo čudnu mešavinu u kojoj narator koristi srpski ekavski, a likovi -
često fratri - govore nekim od jekavskih ili ikavskih dijalekata). Po opštem priznanju, u
većini pripovedaka Andrić je našao sebe, pa je ta zrela faza spada u umetnički
najproduktivnije, s većinom Andrićevih najcenjenijih priča.

Pisac nije bio sklon književnim eksperimentima koji su dominirali u to doba, nego je u
klasičnoj tradiciji realizma 19. veka, plastičnim opisima oblikovao svoju vizuru Bosne kao
razmeđa istoka i zapada, natopljenu iracionalizmom, konfesionalnim animozitetom i
emocionalnim erupcijama, ponajviše na erotskom planu. Ličnosti su pripadnici sve četiri
etničko-konfesionalne zajednice (Bošnjaci, Jevreji, Hrvati, Srbi - uglavnom prozvani po