Page 340 - Ivo Andrić - Znakovi pored puta

konfesionalnim, često pejorativnim imenima (Vlasi, Turci)), uz pojave stranaca ili manjina
(Jevreji, strani činovnici), a vremensko razdoblje pokriva uglavnom 19. vek, ali i prethodne
vekove, kao i 20.

Treća faza obeležena je obimnijim delima, romanima Na Drini Ćuprija, Travnička hronika,
Gospođica i nedovršenim delom Omerpaša Latas, kao i najznačajnijim ostvarenjem toga
razdoblja, pripovetkom Prokleta avlija. Uz izuzetak Gospođice, realističkog psihološkog
romana smeštenog u srpsku palanačku sredinu, radnja ostalih dela uglavnom je
smeštena u Bosnu, u njenu prošlost ili u narativni spoj prošlosti i sadašnjosti.

Ocena Andrića kao romanopisca daleko je od jednoznačne: po nekima je pisac, na
zasadama franjevačkih letopisa i spore, sentencama protkane naracije, uspeo da kreira
upečatljiv svet „Orijenta u Evropi“; po drugima, Andrić je autentični autor kraćega daha,
poput Čehova, pa je najbolji u novelama i pripovetkama, dok mu odriču vrednost
postignuća u većim kompozicijama. Bilo kako bilo, Andrić je u svetu uglavnom poznat po
svoja dva romana, Na Drini ćuprija i Travnička hronika (prvi je pisan tokom Drugog
svetskog rata u Beogradu).

Piščevo se pripovedanje u navedenim delima odlikuje uverljivo dočaranom atmosferom,
upečatljivim opisima okoline i ponašanja, no ne i psihološkim poniranjem - većina je
Andrićevih likova (osim franjevaca) gonjena biološkim imperativima i determinizmom u
ponašanju koji podseća na naturalističku školu 19. veka. Osim tih dela, autor je objavio i
niz pripovedaka, putopisne i esejističke proze, te verovatno najbolje delo kasne faze,
zbirku aforističkih zapisa Znakovi pored puta (posthumno izdane), nesumnjivo jedno od
Andrićevih najvrednijih dela.

Posle Andrićeve smrti, prvo stidljivo, a onda i otvoreno (posebno u doba posle raspada
Jugoslavije), počela su se pojavljivati i kritička osporavanja piščevog opusa — što nije bilo
moguće tokom Andrićevog života, kada je uživao status nedodirljivog državnog pisca. Ti
se prigovori mogu svesti na dve zamerke: nacionalno-političke i estetsko-književne. Po
prvoj, gledano iz hrvatske vizure, Andrić je ocenjen kao nacionalni renegat i protagonista
velikosrpske ideologije u unitarističkom jugoslavenskom ruhu, tj. kao neka vrsta
nacionalnog otpadnika. Iako je uvrštavan u razne antologije hrvatske književnosti, trenutni
status u Hrvatskoj nije mu baš zavidan. Slične ocene dolaze i od bošnjačke strane
(Muhsin Rizvić i drugi), uz dodatak da Andrić u svojim delima prikazuje Bošnjake
muslimane kao „Turke“ - poluazijatske nasilnike, podsvesno mučene kompleksom „izdaje“
zbog prelaska u muslimansku veru. To je mišljenje potkrepljivano ne samo odlomcima iz
piščevih dela, nego i njegovim esejističkim i publicističkim radovima u kojima slavi
Njegoša i „istragu poturica“.

Drugi je prigovor ozbiljniji i dugoročno važniji i cilja na precenjenost Andrića kao pisca, te
na njegovu zastarelost i plošnost njegovih karaktera. Iz vizure hrvatske književnosti,
Andrić se ne može porediti s modernističkim pripovedačima (od Polića Kamova preko
Krleže i Marinkovića do Slobodana Novaka), pa čak ni sa stilski bliskim, politički
kontroverznim Pavelićevim „doglavnikom“ Milom Budakom, s kojim kao pisac
tradicionalistički oblikovanih regionalnih epopeja i biološki determinisanih snažnih erotskih
strasti ima dosta sličnosti (koliko god se idološki razlikovali).

U srpskoj književnosti Andrić je (gledano iz ideološke vizure) stalno i napadno
apostrofiran kao „Srbin-katolik“, ali je, s druge strane, srpska kritika neodlučna koliko
dobro se Andrićev tematski prosede uklapa u maticu srpske književnosti (često se Miloš